Solunum yetmezliği, solunum yollarıyla alakalı hastalıkların başında gelir. Temel olarak solunum sisteminde hasar oluşumu sonucu vücutta yeterli oranda oksijen ve karbondioksit değişimi olmaması ile ilgili bir rahatsızlıktır. Hastada günlük hayatta çeşitli sıkıntılara yol açan ve belirli şikayetlerle birlikte kendini gösteren bu hastalık, tedavi edilmezse yüksek risk faktörüne sahiptir. Bu nedenle solunum yetmezliğinin ne olduğu ve nasıl tedavi edildiği fazlasıyla merak edilir. İşte solunum yetmezliği nedir, belirtileri ve tedavi yöntemleri nelerdir hakkında merak edilenler…
Solunum Yetmezliği Nedir?
Akciğerler solunum sisteminin önemli organlarındandır. Akciğerlerde yaşanan herhangi bir sorunun solunum sisteminin düzgün çalışmamasına ve vücuda yeterli miktarda oksijen alınmamasına neden olur. Bu da doku ve organlara daha az oksijen gitmesiyle birlikte çeşitli hastalık ve rahatsızlıkların ortaya çıkmasına uygun ortam hazırlar.
Solunum yetmezliği de akciğerlerle ilgili bir rahatsızlıktır ve bu rahatsızlıkta akciğerler yeterli oranda ya da etkili olarak çalışamaz. Dolayısıyla vücudun oksijen ihtiyacı tam olarak karşılanamaz ve vücutta üretilen karbondioksitin dışarı atılmasında fonksiyonel sorunlar meydana gelir. Bu durum, vücutta daha fazla toksik madde birikmesine yol açar. Ayrıca kan ve diğer vücut sıvıları olması gerekenden daha asidik bir hal alır. Bu da solunum yetmezliği olarak tanımlanır. Solunum yetmezliği, asit oranını etkilemesi nedeniyle solunumsal asidoz veya asitlenme olarak da bilinir.
Ciddi komplikasyonlara yol açabilen solunum yetmezliği iki alt kategoride incelenir:
- Tip 1 (Hipoksemik) Solunum Yetmezliği: Kan dolaşımında olması gerekenden daha az oksijen bulunması durumudur.
- Tip 2 (Hiperkapnik) Solunum Yetmezliği: Kan dolaşımında olması gerekenden daha fazla karbondioksit bulunması durumudur.
Solunum yetmezliğinin her iki tipi de oldukça ciddi sorunlara sebebiyet verebilir. Bu nedenle hastaya acil müdahale gereksinimi vardır. İki farklı tip solunum yetmezliği olsa da bu iki durum aynı anda gelişebilir ve zamanında müdahale edilmezse geri dönülemez komplikasyonlar meydana getirebilir.
Solunum Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?
Solunum yetmezliği kandaki oksijen ve karbondioksit seviyelerine bağlı olarak farklılaşan belirtilerle ortaya çıkabilir. Kandaki oksijen miktarının az olması solunum güçlüğü ve nefes darlığı gibi belirtilere yol açar. Ayrıca ciltte kurumaya, dudak ve tırnaklarda renk değişimine neden olur. Kandaki karbondioksit seviyesinin fazla olması ise çeşitli doku ve organların zehirlenmesine neden olabilir. Ek olarak doku ve hücrelerde zararlı madde birikimi artar ve bu durum çeşitli semptomların gözlenmesine yol açar. Karbondioksit seviyesi fazla olursa hızlı nefes alıp verme, bilinç karışıklığı ve kalp atış hızında düzensizlik gibi şikayetler ortaya çıkar.
Bunlara ek olarak bazı hastalarda şu belirtiler de gözlenebilir:
- Sürekli uyku hali ve uyuşukluk
- Kalp ve beyne yeterli oksijen oluşmaması nedeniyle karar mekanizmasında zayıflama
- Aşırı baş ağrısı
- Kas seğirmeleri
- Panik atak ve nöbet
- Hırıltı ve öksürük
- Bayılma
- Siyanoz adı verilen göz, ağız ve tırnaklarda maviye dönen renk değişimi
- Oryantasyon güçlüğü
Bu belirtiler tek başına veya bir arada ortaya çıkabilir. Yukarıda sayılan şikayetlerin gözlenmesi durumunda, vakit geçirmeden uzman hekime başvurulması önerilir. Zamanında uygulanan tanı ve teşhis yöntemleri, hasta hayatını kurtarmada etkili olur.
Solunum Yetmezliği Neden Olur?
Solunum sistemi ile alakalı problemler, zaman içinde ilerleyerek solunum yetmezliğinin oluşmasına yol açabilir. Solunum sisteminin parçası olan kaslar, sinirler, doku ve kemiklerde gözlemlenen sağlık sorunları akciğerlere zarar verecek seviyede olabilir. Solunum yetmezliğinin nedenleri, hastalığın tipine göre farklı olabilir.
Tip 1 solunum yetmezliğinin başlıca nedenleri şu şekilde sıralanır:
- KOAH hastalığı
- Astım, zatürre, pnömotoraks, kistik fibroz ve bronşektazi gibi akciğer rahatsızlıkları
- Akciğer ödemi
- Obezite ve aşırı kilo
- Covid-19
Tip 2 solunum yetmezliği ise aşağıdaki sebeplerden kaynaklanabilir:
- Astım ve KOAH gibi ciddi akciğer hastalıkları
- İlaç ve benzeri sebeplerle yaşanan zehirlenmeler
- Kas distrofisi, inme ve felç gibi solunumda görev alan kas ve sinirlere zarar veren hastalıklar
- Beyin ve omurilik zedelenmeleri
- Omurgayı etkileyen ve solunum sistemine zarar veren skolyoz benzeri hastalıklar
- Akciğer ödemi
Bunlar dışında göğüs bölgesine darbe alma, trafik kazası gibi faktörler sonucu akciğer çevresinde oluşan doku zedelenmeleri ve kaburga travmaları da akciğer fonksiyonlarında bozulma meydana getirebilir. Aşırı alkol ve sigara tüketimi, soba zehirlenmesi ya da zararlı kimyasal maddelerin solunması da akciğer sağlığını tehdit eden faktörlerdendir. Bu nedenlere bağlı olarak solunum yetmezliği gözlenebilir. Solunum yetmezliği belirtilerini taşıyan hastaların doğru tedavi planlaması için mutlaka göğüs hastalıklarına başvurması gerekir. Doğru tanı ve teşhis yöntemleri, hastalığın zamanında tedavi edilmesinde ve yaşamsal risklerin ortadan kaldırılmasında etkilidir.
Solunum Yetmezliği Tanısı ve Teşhisi
Solunum yetmezliğinde doğru tanı ve teşhis yöntemlerinin uygulanması hayat kurtarıcıdır. Doğru teşhis için şikayetlerin seviyesi, başlangıç zamanı, ne zaman görüldüğü ve ne kadar süredir devam ettiği gibi bilgiler önemlidir. Ek olarak hasta dokularında renk değişikliği olup olmadığının kontrol edilmesi gerekir. Teşhisi kesinleştirmek için ise nabız oksimetresi olarak adlandırılan bir sensör yardımıyla kandaki oksijen seviyesi ölçülebilir. Hastalığın tedavi edilmesi için öncelikle buna sebep olan durumları doğru tespit etmek gerekir. Bunun için çeşitli tetkikler uygulanır. Solunum yetmezliği tanısında uygulanan diğer tetkikler şunlardır:
- Kan tetkiki
- Ateryal kan gazı
- Akciğer röntgeni
- Solunum fonksiyon testleri
- Bilgisayarlı tomografi
Ateryal kan gazı hasta kanındaki mineral miktarını, kanın asitlik seviyesini ve oksijen miktarını ölçmeye yarayan bir tetkiktir. Akciğer röntgeni, solunum yetmezliğine yol açan akciğer hastalıklarının tespit edilmesini sağlar. Solunum fonksiyon testleri KOAH ve astım gibi hastalıkların ortaya çıkarılmasında etkilidir. Bilgisayarlı tomografi ise akciğer anatomisinin incelenmesine yarar. Hastanın şikayetlerine göre bu yöntemlerin bir veya birkaçı uygulanabilir.
Solunum Yetmezliği Tedavi Yöntemleri
Hastaya uygulanan tanı ve teşhis yöntemlerinin sonucunda, solunum yetmezliğinin neden ortaya çıktığı tespit edilir. Bu aşamada tedavi, hastanın genel sağlık durumu ve hastalığın ortaya çıkma nedenine bağlı olarak düzenlenir. Bu süreçte hasta sigara kullanıyorsa öncelikle kullanımın sonlandırılması gerekir. Tedavi sürecinde hastalığın seyrine göre şu yöntemler de uygulanabilir:
- Oksijen Tedavisi: Kandaki oksijen oranı düşük olan hastalarda evde kullanılabilen oksijen tedavisi uygulanır.
- Non-invazif Ventilasyon: Hasta yüzüne bir maske takılır ve bu şekilde hava verilir.
- Mekanik Ventilasyon: Hastaya entübasyon tüpü ya da trakeostomi tüpü takılır. Entübasyon tüpü ağız yoluyla takılır ve akciğer hava borularına yerleştirilir. Trakeostomi ise gırtlakta cerrahi delik açılması ve buraya tüp yerleştirilmesi şeklinde uygulanır. Her iki yöntem de hasta solunum fonksiyonunun düzenlenmesinde etkili olur.
Solunum yetmezliği tedavisinde hava yolu tıkanıklığını azaltan ilaç kullanımı ve pulmoner rehabilitasyon gibi yöntemler de uygulanabilir. Tedavide ana amaç, hasta solunum fonksiyonlarının mümkün olan en kısa sürede düzenlenmesi ve hayati risklerin önlenmesidir.
Hastalık seviyesi ve hastanın genel durumu ile yakından ilişkili olan tedavi sürecinde, uzman hekim önerilerine mutlaka uyulması ve düzenli tetkiklerin yapılması gerekir. Sigara kullanımı gibi sağlıksız alışkanlıklar ise kesinlikle sonlandırılmalıdır. Tedavinin bir parçası olarak, hekim kontrolünde hastaya hafif egzersiz ve spor programları yazılabilir, bu sayede akciğerlerin daha iyi çalışması sağlanabilir.